Stanowisko PKW wobec poselskiego projektu ustawy ws. zmian w Kodeksie wyborczym

Państwowa Komisja Wyborcza przedstawiła swoje stanowisko dotyczące projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych

Państwowa Komisja Wyborcza, po przeanalizowaniu na posiedzeniu w dniu 20 listopada 2017 r. złożonego przez grupę posłów projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych (druk sejmowy nr 2001), uzupełniając swoje stanowisko z dnia 16 listopada 2017 r., stwierdza, co następuje:

• Wprowadzenie całkowitej zmiany organizacji wyborów w okresie krótszym niż rok przed ich przeprowadzeniem stanowi realne zagrożenie dla respektowania wszystkich zasad prawa wyborczego. Wybory samorządowe są najtrudniejsze do zorganizowania z największą liczbą kandydatów i komitetów wyborczych. W praktyce są to cztery różne wybory przeprowadzane w tym samym czasie, wybory rad gmin, wybory rad powiatów, wybory sejmików województw i wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast;
• Zgodnie z art. 4 pkt 59 lit. a i b oraz art. 8 projektu w ciągu 60 dni od wejścia w życie ustawy Państwowa Komisja Wyborcza powołać ma 16 wojewódzkich komisarzy wyborczych i 380 powiatowych komisarzy wyborczych, którzy będą pełnomocnikami Komisji odpowiednio w województwach oraz powiatach i miastach na prawach powiatów. Powołanie na tak odpowiedzialną funkcję powinno być poprzedzone analizą doświadczenia zawodowego kandydata i spotkaniem z nim. Komisja nie będzie w stanie w tak krótkim czasie dokładnie zweryfikować każdego z kandydatów;
• Zgodnie z art. 4 pkt 59 lit. b projektu komisarze wyborczy mają być powołani spośród osób mających wykształcenie wyższe prawnicze. Dotychczas musieli to być sędziowie. Projekt nie przewiduje ograniczeń co do działalności politycznej tych osób i ich przynależności do partii politycznych, co może budzić zastrzeżenia co do ich bezstronności. Przewiduje się także, że wygaśnie kadencja dotychczasowych komisarzy wyborczych (art. 8 § 1 projektu). Zatem najtrudniejsze wybory, tj. wybory samorządowe, mieliby w całej Polsce przeprowadzać komisarze niemający żadnego doświadczenia w tym zakresie;
• Art. 9 projektu przewiduje konieczność dokonania przez wojewódzkich komisarzy wyborczych nowego podziału wszystkich jednostek samorządu terytorialnego na okręgi wyborcze w ciągu 3 miesięcy od wejścia w życie ustawy;
• Art. 10 projektu przewiduje konieczność dokonania przez powiatowych komisarzy wyborczych nowego podziału wszystkich jednostek samorządu terytorialnego na obwody głosowania w ciągu 1 miesiąca od dokonania podziału na okręgi wyborcze. Po wejściu w życie Kodeksu wyborczego w 2011 r. każda rada gminy miała na wykonanie tego zadania 3 miesiące od dokonania podziału na okręgi wyborcze;
• Szef Krajowego Biura Wyborczego jest w myśl obowiązujących przepisów organem wykonawczym Państwowej Komisji Wyborczej (art. 190 § 1 Kodeksu wyborczego), powoływanym przez Państwową Komisję Wyborczą na wniosek jej przewodniczącego (art. 190 § 2Kodeksu wyborczego) i kierującym instytucją, której podstawowym celem jest zapewnienie administracyjnych, technicznych, finansowych warunków organizacji wyborów i referendów. Oczywistym jest, iż w tego rodzaju sytuacji, gdy powodzenie procesu wyborczego w wydatnym zakresie zależy od wiedzy, doświadczenia i sprawności Szefa Krajowego Biura Wyborczego oraz podległego mu aparatu urzędniczego, Państwowa Komisja Wyborcza powinna mieć swobodę w wyborze na to stanowisko osoby, która – w ocenie Państwowej Komisji Wyborczej – będzie spełniać najwyższe standardy profesjonalizmu gwarantujące należyty przebieg wyborów i referendów;
• Projekt zakłada, że na karcie do głosowania drukuje się symbol graficzny komitetu wyborczego (art. 4 pkt 17 lit. a projektu). Nie przewiduje natomiast zgłaszania tych wzorów wraz z zawiadomieniem o utworzeniu komitetu wyborczego;
• Projekt noweli przewiduje, że na stronie tytułowej zbroszurowanej karty do głosowania będzie również spis treści zawierający nazwy komitetów wyborczych (art. 4 pkt 17 lit. A projektu). Biorąc pod uwagę, że tytuł karty zajmuje około 1/4, 1/3 jej powierzchni, może nie być miejsca na umieszczenie nazw wszystkich komitetów wyborczych na tej stronie. Rozwiązanie obowiązujące od 2015 r. (spis treści na drugiej stronie jako jedyny jej element) jest niewątpliwie bezpieczniejsze;
• Ustalanie wyników głosowania w obwodzie poprzez nałożony projektem obowiązek okazywania przez przewodniczącego komisji każdej karty do głosowania wszystkim członkom komisji (art. 4 pkt 28 lit. b projektu) niewątpliwie wydłuży znacznie czas ustalania wyników wyborów, w szczególności w przypadku wieloszczeblowych wyborów samorządowych;
• Nadmienić również należy, że prace nad systemem informatycznym wspomagającym organy wyborcze w wyborach samorządowych są na bardzo zaawansowanym etapie. System ten przeszedł już z wynikiem pozytywnym kilka testów. Wejście w życie omawianej ustawy spowoduje, że prace nad jego zmianą będą mogły rozpocząć się po ustaleniu ostatecznego kształtu nowelizacji Kodeksu wyborczego. Natomiast testy systemu informatycznego w całym zakresie będą mogły zostać przeprowadzone dopiero po dokonaniu nowego podziału na okręgi wyborcze. Trzeba w tym miejscu raz jeszcze przypomnieć, że Państwowa Komisja Wyborcza będzie musiała powołać nowych komisarzy wyborczych w terminie 60 dni od dnia wejścia w życie ustawy (art. 8 projektu), a nowi komisarze wyborczy, podziału na okręgi wyborcze dokonać muszą w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy (art. 9 projektu). W rzeczywistości zatem w okresie 2 miesięcy od dnia wejścia w życie proponowanych przepisów Państwowa Komisja Wyborcza będzie musiała powołać komisarzy wyborczych, a komisarze będą musieli dokonać nowego podziału wszystkich jednostek samorządu terytorialnego na okręgi wyborcze. W konsekwencji spowoduje to, że Państwowa Komisja Wyborcza i Krajowe Biuro Wyborcze będą musiały w krótkim okresie czasu przed wyborami dokonać poważnych zmian w programie informatycznym oraz dokonać jego testów. Powyższą kwestię należy uznać za niezwykle istotną dla prawidłowego przeprowadzenia wyborów, mając w pamięci konsekwencje awarii systemu informatycznego w 2014 r. Z wydarzeń tych zarówno Państwowa Komisja Wyborcza, jak również Krajowe Biuro Wyborcze wyciągnęły wnioski, czego wynikiem były wybory prezydenckie i parlamentarne w 2015 roku, do których nie zgłoszono żadnych poważnych zastrzeżeń dotyczących ewentualnych fałszerstw bądź innych nieprawidłowości. Nadto od początku roku 2016 przeprowadzane są w gminach całego kraju każdego tygodnia wybory uzupełniające i referenda lokalne (do 1 stycznia 2018 r. planuje się ich ok. 1600), co do których do Państwowej Komisji Wyborczej nie wpłynęły żadne sygnały świadczące o ewentualnych nieprawidłowościach w ich przebiegu.