Krajowa Rada RIO chce, aby w rocznym sprawozdaniu budżetowym gminy ujawniały wyniki finansowe gospodarki odpadami komunalnymi. Zdaniem izb pomoże to w uszczelnieniu całego systemu.
W sprawozdaniu z działalności za 2016 r. Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych (KR RIO) zwróciła uwagę na problem bilansowania się opłat z tytułu gospodarowania odpadami komunalnymi. Według przedstawicieli izb skoro na systemie gospodarowania odpadami komunalnymi samorządy nie powinny zarabiać, a zarazem prawidłowo ustalona stawka opłaty winna pozwolić na samofinansowanie się systemu, „to należałoby wprowadzić mechanizm ujawnienia rozliczenia zrealizowanych dochodów z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w zestawieniu z wydatkami poniesionymi na finansowanie systemu”.
Zdaniem izb, ujawnienie takiego rozliczenia (w zależności od wyniku – nadwyżka lub niedobór środków pochodzących z opłat nad wydatkami systemu) służyłoby radnym oraz społeczności lokalnej jako impuls do ewentualnej korekty wysokości obowiązujących w danej gminie stawek za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
W ocenie KR RIO najbardziej właściwym miejscem do zaprezentowania takiego rozliczenia jest sprawozdanie z wykonania budżetu gminy. Ten corocznie sporządzany – w terminie do 31 marca roku następującego po roku budżetowym – dokument zawiera część opisową, której elementem jest omówienie dochodów i wydatków budżetu gminy, w szczegółowości nie mniejszej niż w uchwale budżetowej. Dokument ten jest przedstawiany radnym i regionalnej izbie obrachunkowej (w celu jego zaopiniowania przez skład orzekający RIO), rozpatrywany na sesji, a następnie publikowany w dzienniku urzędowym województwa.
Zdaniem przedstawicieli RIO mechanizm ten pomoże uszczelnić system gospodarowania odpadami, zapewni rozliczanie się gmin z pozyskanych środków i ich wydatkowanie w ramach systemu, a jednocześnie da szerszą podstawę regionalnym izbom obrachunkowym, jako organom nadzoru i kontroli nad gospodarką finansową gmin, do oceny zgodności z prawem działań organów gminy.
System powinien się samofinansować
Dochody gmin z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi i wydatki związane z pokrywaniem kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami ujmowane są, co do zasady, w budżetach gmin. Przepisy ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, umożliwiają także przejęcie przez związek międzygminny zadań gminy, o których mowa w art. 3 ust. 2, w tym w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi; z tej możliwości na koniec 2016 r. korzystało 279 gmin, co stanowi 11,3 proc. wszystkich jednostek realizujących to zadanie.
Zasady i tryb planowania, uchwalania i wykonywania budżetów gmin określają przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, jednakże przy uchwalaniu i wykonywaniu budżetów, obowiązują także szczególne zasady wykonywania budżetu gminy w roku budżetowym, wynikające z odrębnych ustaw. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w obowiązującym obecnie brzmieniu, określa w art. 3 zadania gmin związane z systemem gospodarowania odpadami, a w art. 6r – zasady przeznaczania środków z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
Zgodnie z ww. przepisami, system gospodarowania odpadami komunalnymi zorganizowany przez gminę powinien się samofinansować, co przekłada się na obowiązek ustalania wysokości ponoszonych przez mieszkańców gmin opłat – na poziomie zabezpieczającym pokrycie kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. W przepisach art. 6r ust. 2 – 2c ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wyspecyfikowane zostały te koszty, które gmina ma prawo pokrywać z pobranych od mieszkańców opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
Ustawodawca zakazał jednocześnie wykorzystywania tych środków na inne cele, niezwiązane z pokrywaniem kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi (art. 6r ust. 1aa). Z upływem roku budżetowego – w myśl zasad wynikających z ustawy o finansach publicznych – niezrealizowane wydatki wygasają, a niewydatkowane dochody powiększają nadwyżkę budżetową.
Co z nadwyżką opłaty śmieciowej?
Przepisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nie określają szczególnych zasad gospodarowania nadwyżkami dochodów nad wydatkami, powstałymi na koniec roku budżetowego w systemie gospodarowania odpadami komunalnymi. W obowiązujących przepisach brak jest także ustawowych przesłanek do traktowania środków z opłat za gospodarowanie odpadami jako środków gromadzonych na odrębnym rachunku noszącym cechy funduszu.
Dodatkowo, jak wskazują zarówno wyniki przeprowadzonych w 2016 r. przez izby kontroli koordynowanych, jak i przeprowadzanych przez poszczególne regionalne izby obrachunkowe analiz, wielkości przede wszystkim wydatków, ale również dochodów zmieniają się na przestrzeni lat w sposób znaczący. Jest to głównie efekt zmian kosztów funkcjonowania systemu, wynikający z rozstrzygnięć przetargów.
Ponadto, mają na to wpływ również zmiany wysokości opłat ustalanych przez organy stanowiące, skuteczność prowadzonej egzekucji, prawidłowość sortowania odpadów przez mieszkańców czy zmiany częstotliwości ich odbioru. Niejednokrotnie nadwyżka środków na funkcjonowanie systemu w jednym roku służy finansowaniu niedoboru w roku kolejnym.
KR RIO zwróciła uwagę, że okres rozliczania przez gminy nadwyżek dochodów nad kosztami jest różnie przyjmowany. Niektóre gminy rozliczają środki (nadwyżki) po zamknięciu roku budżetowego i wydatkują je w następnym roku na cele związane z systemem gospodarowania odpadami (np. na utwardzanie miejsc pod pojemniki na zbiórkę selektywną odpadów, czy na wydatki pośrednio związane z realizacją tego zadania, w tym m.in. na wydruk ulotek, plakatów czy naklejek związanych z systemem gospodarowania odpadami itp.).
Inne dokonują rozliczenia przyjmując za okres rozliczeniowy okres na jaki została zawarta umowa z wykonawcą zadania (2, 3 lub 4 lata).
Źródło: Codzienny Serwis Informacyjny PAP
